Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΝΟΥ

 Καλημέρα, καλημέρα αγαπημένες φίλες και αγαπημένοι φίλοι! Σήμερα σας έχω ένα εκπληκτικό βιβλίο το οποίο σχετίζεται με τη δύναμη του νου και τη δημιουργικότητα. Είναι ένα πολύ συναρπαστικό βιβλίο με πολύ ενδιαφέρουσες ιστορίες που θα σας ενθουσιάσει. Είναι εικονογραφημένο πολύ προσεγμένα και σε μία πολύ καλαίσθητη έκδοση. Η εισαγωγή του είναι του Διονύση Σιμόπουλου, που είναι Επίτιμος διευθυντής του Ευγενίδειου Πλανητάριου και είναι άκρως ενδιαφέρουσα. Επίσης το ντοκιμαντέρ "Το δημιουργικό μυαλό" (The Creative Brain, 2019 ) του David Eagleman που βασίζεται στο βιβλίο, προβάλλεται στο Netflix. Είναι το βιβλίο "Η δύναμη του νου" των Anthony Brandt και David Eagleman από τις εκδόσεις οξύ, του Μαρτίου του 2020.

Ποιοί είναι όμως οι συγγραφείς; Ο Anthony Brandt είναι καθηγητής μουσικής στη Μουσική Σχολή Shepherd του Πανεπιστημίου Rice και ο καλλιτεχνικός διευθυντής του μοντέρνου μουσικού σχήματος Musiqa. Ο Brandt έχει γράψει δύο όπερες δωματίου και έργα για ορχήστρα, χορό, θέατρο, κινηματογράφο και τηλεόραση. Έχει συνυπογράψει άρθρα σχετικά με την γνωστική λειτουργία της μουσικής, που δημοσιεύθηκαν στα περιοδικά  Frontiers και Brain Connectivity.

Ο David Eagleman είναι καταξιωμένος Αμερικανός νευροεπιστήμονας, επίκουρος καθηγητής στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Stanford και διευθυντής του Κέντρου για την Επιστήμη και τον Νόμο. Έχει γράψει μεταξύ άλλων τα βιβλία Incognito: The Secret Lives of the Brain, που έγινε best-seller στους New York Times, Sum: Forty Tales from the Afterlives και  Wendesday is Indigo Blue: Discovering the Brain of Synesthesia. Είναι επίσης ο σεναριογράφος και ο παρουσιαστής της τηλεοπτικής σειράς ντοκιμαντέρ The Brain with David Eagleman, που προβλήθηκε στο αμερικάνικο κανάλι PBS  και προτάθηκε για το βραβείο emmy.

Όπως αναφέρει και σε σχετικό της άρθρο η εφημερίδα Καθημερινή, βασική θέση του βιβλίου είναι ότι οι ολοένα επιταχυνόμενες αλλαγές του κόσμου αντιμετωπίζονται από τους ανθρώπους με τη βοήθεια της γνωστικής τους ευελιξίας. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η εξήγηση βρίσκεται στη βιολογία: ενώ ο εγκέφαλος της μέλισσας έχει ένα εκατομμύριο νευρώνες, ο ανθρώπινος έχει εκατό δισεκατομμύρια, που μεταφράζονται σε μεγαλύτερη γκάμα συμπεριφορών. ΄Ενα άλλο προνόμιο είναι ότι "έχουμε περισσότερα εγκεφαλικά κύτταρα μεταξύ της αίσθησης (τι είναι εκεί έξω;) και της δράσης (πρόκειται να κάνω μ΄αυτό)".  Κάπως έτσι, η ζωή των ανθρώπων είναι ένας ανταγωνισμός μεταξύ αυτοματοποιημένης συμπεριφοράς, που αντικατοπτρίζει τις συνήθειες, και διαμεσολαβούμενης συμπεριφοράς, η οποία τις υπερνικάει. Οι γνωστικές αυτές λειτουργίες χωρίζονται σε τρεις στρατηγικές:  την απόκλιση , την αποδόμηση και την ανάμειξη. Ας μιλήσουμε λίγο γι΄αυτές τις τρεις που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Ο διαχωρισμός -απόκλιση , αποδόμηση, ανάμειξη (τα τρία Α)- είναι ένας τρόπος να συλλάβουμε τις λειτουργίες του εγκεφάλου που βρίσκονται πίσω από την καινοτόμο σκέψη. Κάθε μία από μόνη της ή σε συνδυασμό, αυτές οι νοητικές λειτουργίες επιτρέπουν τους ανθρώπους να προχωρήσουν από το Simon της ΙΒΜ, που ήταν το πρώτο έξυπνο κινητό του κόσμου, στο iPhone, ή από τα τεχνουργήματα ιθαγενών στη γέννηση της μοντέρνας τέχνης. Εφαρμόζοντας αυτό το γνωστικό λογισμικό στα πάντα γύρω μας, παράγουμε ένα ασταμάτητο παλιρροϊκό κύμα νέων κόσμων.

Αυτές οι νοητικές λειτουργίες είναι βασικές στον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο. Ας αναλογιστούμε τη μνήμη μας: δεν είναι σαν εγγραφή βίντεο, μια πιστή αντιγραφή των εμπειριών μας.  Αντίθετα υπάρχουν παραμορφώσεις, συντομογραφίες και θολές αναμνήσεις. Τα ερεθίσματα που εισέρχονται στον εγκέφαλο δεν είναι ίδια με εκείνα που εξέρχονται, και γι΄αυτό γινόμαστε μάρτυρες του ίδιου ατυχήματος αλλά το θυμόμαστε διαφορετικά, ή μπορεί να συμμετέχουμε στην ίδια συζήτηση αλλά μετά την αφηγούμαστε διαφορετικά. H ανθρώπινη δημιουργικότητα αναδύεται απ΄αυτό το μηχανισμό. Σε όλα όσα παρατηρούμε εφαρμόζουμε αυτές τις τρεις λειτουργίες - και αυτό μας επιτρέπει να συμπεραίνουμε πολύ περισσότερα από την πραγματικότητα που βρίσκεται γύρω μας. Οι άνθρωποι δεν είναι καλοί στο να διατηρούν ακριβείς, λεπτομερείς πληροφορίες, αλλά έχουν ένα κατάλληλο σχεδιασμό για να δημιουργούν εναλλακτικούς κόσμους.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1890 ο Γάλλος καλλιτέχνης Κλοντ Μονέ νοικίαζε ένα δωμάτιο απέναντι από τον Καθεδρικό της Ρουέν. Σε περίοδο δύο ετών ζωγράφισε περισσότερους από τριάντα πίνακες που απεικόνιζαν την κύρια είσοδο του καθεδρικού. Η προοπτική του Μονέ δεν άλλαξε ποτέ: ζωγράφισε την πρόσοψη ξανά και ξανά από την ίδια γωνία. Κι όμως, παρόλο που η σκηνή ήταν πάντα η ίδια, ούτε δύο πίνακες δεν έμοιαζαν ο ένας με τον άλλον, Αντιθέτως, ο Μονέ απεικόνισε τον καθεδρικό με διαφορετικό φως κάθε φορά. Σε έναν πίνακα, ο ήλιος του μεσημεριού προσέδωσε στην πρόσοψη μια ξεθωριασμένη ωχρότητα. Σε έναν άλλον, το σούρουπο φώτιζε τον καθεδρικό με κόκκινες και πορτοκαλί αποχρώσεις. Απεικονίζοντας το πρωτότυπο με συνεχώς νέους τρόπους, ο Μονέ χρησιμοποιούσε το πρώτο δημιουργικό εργαλείο: την απόκλιση. Η απόκλιση είναι η μεταμόρφωση ενός αρχικού αντικειμένου, κάτι που μας δίνει μια αστείρευτη πηγή δυνατοτήτων μέσω μετατροπών στο μέγεθος, στο σχήμα, στο υλικό, στην ταχύτητα, στη χρονολόγηση και πολλά ακόμη. Ως αποτέλεσμα των συνεχών χειρισμών των νευρώνων μας, η ανθρώπινη κουλτούρα ενσωματώνει μια συνεχώς αυξανόμενη σειρά παραλλαγών που κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά.

Στην αποδόμηση, ένα σύνολο - όπως το ανθρώπινο σώμα - "αποσυναρμολογείται" και κάτι νέο "συναρμολογείται" από τα κομμάτια του. Οι καλλιτέχνες Ζορζ Μπρακ και Πάμπλο Πικάσ στο καλλιτεχνικό ρεύμα του κυβισμού αποδόμησαν το οπτικό επίπεδο και το μετέτρεψαν σε ένα παζλ γωνιών και προοπτικών. Στον τεράστιο πίνακά του Γκουέρνικα, ο  Πικάσο χρησιμοποίησε την αποδόμηση για να καταδείξει τους τρόμους του πολέμου. Κομμάτια πολιτών, ζώων και στρατιωτών ( ένας κορμός, ένα πόδι, ένα κεφάλι, όλα διαχωρισμένα αφού καμιά μορφή δεν είναι ολόκληρη) δημιουργούν μια ωμή αναπαράσταση της βαναυσότητας και του τρόμου.

Στην ανάμειξη, ο εγκέφαλος συνδυάζει δύο ή περισσότερες πηγές με καινοτόμους τρόπους. Σε όλο τον κόσμο οι αναπαραστάσεις  ανθρώπων και ζώων συνδυάζονταν για να δημιουργούνται μυθικά πλάσματα. Στην αρχαία Ελλάδα ο συνδυασμός ανθρώπου και ταύρου δημιούργησε τον Μινώταυρο. Για τους Αιγυπτίους, άνθρωπος και λιοντάρι σήμαινε τη Σφίγγα. Στην Αφρική, η ένωση γυναίκας και ψαριού δημιουργούσε το mami wata - μια γοργόνα. Όμως πίσω από όλες αυτές τις χίμαιρες ( με την έννοια των υβριδικών πλαμάτων που προκύπτουν από την ένωση άλλων ειδών) τι κρύβεται; Ποια μαγεία τις γεννάει; Ένας νέος συνδυασμός συνηθισμένων ιδεών. Αυτή είναι η ανάμειξη.

Το θεμέλιο του αύριο τίθεται σήμερα. Οι επόμενες μεγάλες ιδέες θα προέλθουν από την απόκλιση, την αποδόμηση και την ανάμειξη όσων μας περιβάλλουν σήμερα. Τα συστατικά είναι γύρω μας περιμένοντας να ανασχηματιστούν, να κομματιαστούν και να συνδυαστούν.

Καλή σας ανάγνωση!*

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Θεσσαλία του Βόλου την Κυριακή 18/4/2021